Menu

Polecamy strony

Wyszukiwanie

Wstęp

Wstęp

 

            Początki kościoła parafialnego pod wezwaniem Świętej Trójcy w Lubomlu związane są z osobą króla Władysława Jagiełły, który był jego fundatorem. Przez kilka wieków parafia łacińska, istniejąca przy tejże świątyni należała do diecezji chełmskiej. Dopiero po ostatnim rozbiorze Polski w 1795 roku zabużańska część diecezji chełmskiej – jako oficjalat ratneński – znalazła się pod zarządem bpa Kaspra Kazimierza Cieciszowskiego, któremu cesarzowa Rosji Katarzyna II powierzyła rządy w powołanej przez siebie niekanonicznej diecezji pińskiej. W 1798 roku parafia lubomelska została włączona do dekanatu kowelskiego w diecezji łuckiej, w której rządy objął pierwszy biskup łucki i żytomierski Kasper Kazimierz Cieciszowski. Od 1920 roku dziekanem dekanatu kowelskiego był ks. Stefan Jastrzębski, proboszcz parafii lubomelskiej. W 1928 roku, po utworzeniu dekanatu lubomelskiego, ks. Jastrzębski otrzymał nominację na dziekana dekanatu lubomelskiego; sprawował ją aż do chwili opuszczenia Wołynia w 1944 roku. Do 1935 roku pełnił także obowiązki dziekana dekanatu kowelskiego.

            Od 1920 roku aż do opuszczenia Wołynia w 1944 roku proboszczem parafii lubomelskiej był ks. Stefan Jastrzębski. Urodził się 11 września 1881 roku w Tetyjowie na Kijowszczyźnie w rodzinie Erazma i Pauliny z Chmielowskich. Ukończył gimnazjum w Humaniu[1]. Do kapłaństwa przygotowywał się w seminarium duchownym diecezji łucko-żytomierskiej w Żytomierzu. Święcenia kapłańskie otrzymał w 1907 roku w Żytomierzu z rąk bpa Karola Niedziałkowskiego. Pierwszą jego placówką duszpasterską był Nowy Zawód (filia parafii Puliny w dekanacie Nowogród Wołyński) gdzie był wikariuszem do 1909 roku. Tam aktywnie działał na polu religijnym i patriotycznym. Za tę działalność rząd rosyjski nakazał usunięcie go stamtąd[2]. Od grudnia 1909 roku do października 1910 roku pracował w Horodnicy, filii parafii Korzec w dekanacie Nowogród Wołyński[3]. Od 10 listopada 1910 roku był proboszczem parafii w Lubomlu w dekanacie kowelskim, skąd w 1915 roku został przeniesiony na placówkę do Brahiłowa, a w 1918 roku do Berdyczowa (parafia pw. św. Barbary). W tej ostatniej parafii był szykanowany przez władze bolszewickie, m.in. przez skierowanie do robót przymusowych, w tym – czyszczenia kloak publicznych[4]. W sierpniu 1920 roku wrócił do Lubomla. Duszpasterzował tam do 1944 roku.

            W kwietniu 1925 roku „za wybitne zasługi na polu wojskowości polskiej na terenie Rosji centralnej w latach 1917-1919” otrzymał odznaczenie wojskowe[5]. W czerwcu 1932 roku, w dwudziestą piątą rocznicę święceń kapłańskich, został odznaczony godnością kanonika honorowego kapituły kolegiackiej w Ołyce[6]. Wielokrotnie był honorowany odznaczeniami państwowymi, zwłaszcza za pracę w Polskiej Macierzy Szkolnej i Czerwonym Krzyżu.

            W październiku 1939 roku, w początkach pierwszej okupacji sowieckiej, został aresztowany przez lokalne władze, wśród których przeważali Ukraińcy. Przetrzymywany był przez kilka dni w pomieszczeniach kowelskiego NKWD. Odzyskał wolność dzięki interwencji społeczności żydowskiej Lubomla. Według Wincentego Romanowskiego, Żydzi lubomelscy pamiętali, że w czasie rządów petlurowców na Ukrainie ks. Jastrzębski, jako proboszcz berdyczowski, bronił osoby narodowości żydowskiej przed pogromem[7]. Bardziej prawdopodobną przyczyną odzyskania wówczas wolności przez proboszcza lubomelskiego było zapobieżenie rozstrzelaniu Żydów lubomelskich przez opuszczających miasteczko żołnierzy polskich, którzy widzieli – zbudowaną przez przedstawicieli tej społeczności – bramę powitalną na przyjęcie Armii Czerwonej[8]. W czasie okupacji niemieckiej ks. Jastrzębski był współpracownikiem Armii Krajowej. Diecezję łucką opuścił 16 czerwca 1944 roku „na rozkaz Niemców”[9].

            Ksiądz Stefan Jastrzębski już do śmierci pracował w duszpasterstwie na terenie diecezji lubelskiej: od 1944 roku jako wikariusz w parafii pw. Rozesłania Apostołów w Chełmie Lubelskim, dwa lata później został administratorem parafii w Podgórzu koło Chełma, a w 1947 roku objął duszpasterstwo w parafii Czułczyce, zaś 11 maja 1948 roku otrzymał nominację na stanowisko proboszcza parafii w Polichnie[10]. Zmarł 10 czerwca 1961 roku. Został pochowany na cmentarzu parafialnym w Polichnie.

 

* * *

 

            Praktyką, niestety niezbyt powszechnie stosowaną w parafiach Kościoła rzymskokatolickiego, jest prowadzenie kroniki, która miałaby zachować dla potomności najważniejsze wydarzenia z życia lokalnej społeczności wierzących. Nie udało się odnaleźć zarządzeń w tym względzie skierowanych do rządców parafii w diecezji łuckiej. Jedynie w 1925 roku redakcja „Kroniki Diecezji Łucko-Żytomierskiej” przedrukowała z „Wiadomości Pasterskich”[11] opracowanie O sposobie założenia względnie prowadzenia kroniki parafialnej autorstwa ks. St. B.[12].

            Być może w połowie lat trzydziestych XX wieku władze diecezji łuckiej zdecydowały się na zalecanie proboszczom tej praktyki. Prawdopodobnie przygotowano także specjalne księgi (już oprawione) celem przekazania ich poszczególnym parafiom. Wskazuje na to fakt, iż na konferencji duchowieństwa dekanatów kowelskiego i lubomelskiego, która odbyła się 24 września 1935 roku „dziekan kowelski rozdał księgi kronik kościołów”. Uczynił to ks. Marian Tokarzewski, który – po nominacji na funkcję dziekana kowelskiego – poprowadził wówczas po raz pierwszy konferencję dekanalną (jej drugą część). Nowy dziekan kowelski poinformował wówczas rządców parafii obydwóch dekanatów (kowelskiego i lubomelskiego) o wyborze informacji koniecznych do odnotowania w takiej księdze. Sekretarz konferencji ks. Mikołaj Pasławski (katecheta w Kowlu) zapisał, że na początku kroniki parafialnej winny znaleźć się następujące informacje[13]:

1. opis stanu kościoła,

2. historia powstania, budowa i dobrodzieje kościoła,

3. szczegółowy inwentarz kościoła, z odnotowaniem wagi, wartości i materiału z jakiego zostały wykonane poszczególne przedmioty.

            Można przypuszczać, iż to były uwagi dotyczące podstawowych informacji, które miały być uwiecznione na pierwszych kartach kroniki parafialnej. Z pewnością padło zalecenie, aby w dalszym ciągu podawać już na bieżąco najważniejsze informacje z życia parafii. Przykład parafii lubomelskiej wskazuje na to, że prawdopodobnie większość rządców parafii poprzestała na etapie wstępnym (jeśli w ogóle rozpoczęto jakiekolwiek wpisy), bez uzupełniania kroniki na bieżąco.

            Autorem kroniki parafii lubomelskiej był jej wieloletni proboszcz ks. Stefan Jastrzębski. Nikt poza nim nie dokonywał w niej wpisów. Świadczy to tym dukt pisma bardzo charakterystyczny dla ks. Jastrzębskiego.

            Proboszcz lubomelski wykonał swoją pracę w pierwszej połowie 1936 roku. Podczas konferencji duchowieństwa dekanatu lubomelskiego 27 lutego 1936 roku mówił, jak powinna wyglądać „księga historii kościoła, parafii”, zalecał „dołączać fotografie”, a co najważniejsze – „pokazał, jak takową księgę prowadzić”[14]. W następnych latach ks. Jastrzębski nie prowadził już zapisków kronikarskich. Są natomiast późniejsze (z okresu drugiej wojny światowej), ale nieliczne i krótkie jego adnotacje o najbardziej istotnych zmianach, jakie zaszły w czasie drugiej wojny światowej w stanie niektórych obiektów.

            Ksiądz Stefan Jastrzębski powielił w swojej kronice, na początkowych jej kartach, wiadomości o powiecie, parafii, mieście, znanych osobach pochodzących z Lubomla (tylko: Seweryn Lubomelczyk), które odnalazł w dostępnych mu opracowaniach. Uczynił to w sposób dosyć oszczędny. Dodatkowym źródłem, z którego czerpał potrzebne mu informacje, były zapisane przez niego samego (najprawdopodobniej w 1921 roku) w „Księdze wizyt biskupich parafii Lubomlskiej Dyecezyi Łucko-Żytom[ierskiej]” dzieje miasta Lubomla oraz opis kościoła i jego wyposażenia[15].

            Na uwagę zasługują informacje o parafii, które proboszcz lubomelski zaczerpnął z archiwum parafialnego. Uczynił to także wybiórczo przepisując w całości lub streszczając dokumenty, które uznał za istotne. Warte zauważenia jest odnotowanie przez autora kroniki wizytacji kościoła lubomelskiego z 30 października 1832 roku (część in extenso część w streszczeniu), która dotychczas nie została nigdzie opublikowana[16]. Ważny jest także dokument z 26 stycznia 1934 roku potwierdzający uznanie kościoła i dzwonnicy za obiekty zabytkowe. Wyrazy uznania należą się autorowi kroniki za zamieszczenie w niej in extenso listów ordynariusza diecezji łuckiej bpa Adolfa Piotra Szelążka pisanych do proboszcza lubomelskiego w sprawie obrazu Matki Bożej Latyczowskiej, który znajdował się w kościele w Lubomlu w latach 1930-1935. Korespondencja ta była dotychczas zupełnie nieznana, a pokazuje pewne istotne wydarzenia związane z obecnością tego obrazu w diecezji łuckiej.

            Cenne są także opisy kościoła, dzwonnicy i wyposażenia świątyni, zwłaszcza że dokonywane były z autopsji; pewne szczegóły nie są już znane badaczom[17].

            Treść kroniki dopełniają fotografie, niektóre z nich już wprawdzie znane, ale godne przypomnienia ze względu na to, że ilustrują opisy budynków kościelnych (kościoła i dzwonnicy) oraz ich wyposażenia.

            Autor kroniki zakończył swoje wpisy pokazaniem na kilku stronach „własności ruchomej kościoła”. Nie zdołał jednak tego dzieła dokończyć – bez dalszego ciągu pozostawił część opatrzoną nagłówkiem „księgi kościelne”.

 

* * *

 

            Opisywana księga jest obecnie przechowywana (od 1983 roku) w Oddziale Zbiorów Specjalnych Biblioteki Głównej Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie (sygn. IV 538).

            Jest to księga o wymiarach 34 x22 cm, w twardej oprawie obciągniętej płótnem; grzbiet i narożniki są skórzane. Zawiera 200 kart w linię. Pierwsze 28 kart zostało obustronnie zapisanych, pozostałe 172 karty są czyste. Na karcie wierzchniej oprawy znajduje się naklejka z tytułem księgi: „Kościół Lubomelski”. Księga zapisana jest czarnym atramentem. Jedynie późniejsze (po 1936 roku) adnotacje były dokonywane ołówkiem lub niebieskim atramentem.

            Do omawianej księgi są dołączone (luzem) cztery dokumenty oraz trzy fotografie.

 

* * *

 

            W niniejszej edycji zachowano język autora kroniki (nawet z pewnymi niezręcznościami). Uzupełniono lub poprawiono (w miarę możliwości) teksty już wcześniej opublikowane, a przepisane do kroniki.

            Wszelkie uzupełnienia, niepochodzące od autora kroniki, wpisano w nawiasach kwadratowych lub wyraźnie zaznaczono w inny sposób. Nagłówki poszczególnych fragmentów tekstu zostały wytłuszczone. Większość skróceń, niepozostawiających wątpliwości, rozwiązano, nie informując o tym, aby uniknąć niepotrzebnego zaciemnienia tekstu.

            Celem uzupełnienia publikowanego obecnie tekstu kroniki parafii lubomelskiej dodano aneksy zawierające:

1. dokumenty i fotografie przechowywane luzem wraz z księgą kroniki,

2. fragmenty dziejów miasta Lubomla i parafii spisane przez ks. Stefana Jastrzębskiego, proboszcza lubomelskiego oraz opis wizytacji kanonicznej parafii lubomelskiej, przeprowadzonej w dniach 18-19 lipca 1936 roku przez bpa Stefana Walczykiewicza – zamieszczone w „Księdze wizyt biskupich parafii Lubomlskiej Dyecezyi Łucko-Żytom[ierskiej]”[18],

3. dwa dokumenty odnoszące się do kościoła lubomelskiego, przechowywane w zasobie Archiwum Diecezji Łuckiej[19].

 

            Niniejsza publikacja ukazuje się dzięki życzliwości obecnych opiekunów księgi rękopiśmiennej: dr. Bogusława Kasperka, Dyrektora Biblioteki Głównej Uniwersytetu Marii Curie Skłodowskiej w Lublinie oraz dr. Piotra Rudzińskiego, Kierownika Oddziału Zbiorów Specjalnych tejże Książnicy.



[1] Ćwierćwiecze pracy kapłańskiej, „Życie Katolickie”, 3 (1932) nr 23, s. 357.

[2] Tamże.

[3] To najprawdopodobniej tam ks. Jastrzębski był „w 1910 r. prześladowany za chrzest dzieci prawosławnych”, M. Tokarzewski, Przyczynek do historii męczeństwa Kościoła rzymsko-katolickiego w diecezjach kamienieckiej i łucko-żytomierskiej (1863-1930 r.), Łuck 1931, s. 24.

[4] R. Dzwonkowski, Losy duchowieństwa katolickiego w ZSSR 1917-1939. Martyrologium, Lublin 1998, s. 266.

[5] „Lud Boży”, 18 (1925) nr 16, s. 144.

[6] Ćwierćwiecze pracy kapłańskiej, s. 357.

[7] W. Romanowski, ZWZ-AK na Wołyniu 1939-1944, Lublin 1993, s. 184.

[8] M. Dębowska, L. Popek, Duchowieństwo diecezji łuckiej. Ofiary wojny i represji okupantów 1939-1945, Lublin 2010, s. 92.

[9] Datę opuszczenia Lubomla przez ks. Jastrzębskiego przyjęto za jego adnotacją w księdze „Kościół lubomelski” (k. 1v) będącej podstawą niniejszej publikacji.

[10] Strona parafii w Polichnie: http://polichna.kuria.lublin.pl/index.php?id=131 [dostęp: 21.05.2015].

[11] „Wiadomości Pasterskie” były dodatkiem do „Kościelnego Dziennika Urzędowego dla Archidiecezji Gnieźnieńskiej i Poznańskiej”.

[12] „Kronika Diecezji Łucko-Żytomierskiej”, 5 (1925) nr 13-14, s. 27-31.

[13] Biblioteka Główna Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Oddział Zbiorów Specjalnych [dalej: BG UMCS, OZS], sygn. IV 540, k. 43.

[14] Tamże, k. 45.

[15] Tamże, sygn. IV 539, k. 4-11v.

[16] Nie została odnotowana w opublikowanych już wizytacjach kościoła lubomelskiego: Kościół parafialny w Lubomlu. Wizytacje generalne z lat 1796-1839, wprowadzenie i oprac. M. Dębowska; M. Biernat, J. K. Ostrowski, Kościół parafialny p.w. Św. Trójcy w Lubomlu, w: Kościoły i klasztory rzymskokatolickie dawnego województwa ruskiego, t. 12, oprac. A. Betlej i in., Kraków 2014, s. 58-77.

[17] Por. tamże, s. 50-58.

[18] BG UMCS, OZS, sygn. IV 539.

[19] Depozyt w Ośrodku Archiwów, Bibliotek i Muzeów Kościelnych Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II w Lublinie.

Okładka

S. I Okładki

Święta

Piątek, I Tydzień Adwentu
Rok C, I
Dzień Powszedni albo wsp. św. Mikołaja, biskupa

Sonda

Kiedy powinna być Msza Święta wieczorna w czasie wakacji?

Powinna być o godzinie 18:00

Powinna być o godzinie 19:00

Jest to dla mnie bez różnicy


Licznik

Liczba wyświetleń:
10302478

Statystyki

Zegar