Menu

Polecamy strony

Wyszukiwanie

Pokłosie 250. rocznicy urodzin Jana Pawła Woronicza

Abp Jan Paweł Woronicz

POKŁOSIE

250. ROCZNICY URODZIN

JANA PAWŁA WORONICZA

Dnia 28 czerwca 2007 r. obchodzona była 250. rocznica urodzin ks. arcybiskupa Jana Pawła Woronicza (1757-1829). Urodził się on 28 czerwca 1757 r. w Brodowie pod Ostrogiem. Jan Paweł Woronicz znany jest chyba wszystkim Polakom (ale tylko z nazwiska). Jest on patronem ulicy w Warszawie, przy której siedzibę ma Telewizja Polska (TVP). Mniej znany okazuje się w swej Małej Ojczyźnie, na Wołyniu. Dlatego pragnę na tegorocznych ostrogskich “Krajoznawczych Czytaniach” pokrótce przedstawić kilka zagadnień związanych z postacią Jana Pawła Woronicza i jego związków z Wołyniem.

1. Ród Woroniczów

2. Rodak Ziemi Ostrogskiej

3. Kapłan, kaznodzieja i pasterz

4. Poeta – członek elity kulturalnej i politycznej

5. Kerygmat narodowy i patriotyczny

6. Słowianofilstwo i panslawizm

7. Recepcja Jana Pawła Woronicza na Ukrainie

8. 250. rocznica urodzin Jana Pawła Woronicza

1. RÓD WORONICZÓW

Woroniczowie h. Pawęża to stary ród ruski Woronów, który z czasem zaczął nazywać się Woroniczami. Już w XVI w. posiadał on znaczne posiadłości ziemskie, które były im nadane m.in. przez Aleksandra Jagiellończyka lub nabyte w inny sposób. Ród Woroniczów posiadał kilka linii: linia Woroniczów Trojanowskich (od Trojanowa koło Żytomierza), linia senatorska po Teodorze Woroniczu, linia szlachecka po Wasylu Woroniczu i gałąź prymasowaska po Marcinie Woroniczu. We wspomnianym Trojanowie Woronicze ufundowali zarówno kościół rzymskokatolicki pw. św. Kazimierza (1751), jak i prawosławną cerkiew pw. św. Eliasza (1752). Ostatnim właścicielem Trojanowa był Jakub Woronicz, miecznik owrucki i kasztelan bełzki. Marcin Woronicz miał czterech synów: Jana, Szymona, Walentego i Piotra. Ostatni z nich Piotr miał pięciu synów: Jana Pawła, Antoniego, Piotra, Wawrzyńca i Wojciecha. Antoni Woronicz (+1818) był deputatem sądu głównego cywilnego w Żytomierzu. Piotr Woronicz (+1827) był wiceregentem grodzkim żytomierskim, a następnie podkomorzym pow. radomyskiego. Wawrzyniec (+1824) był kapitanem wojsk Księstwa Warszawskiego, a później został duchownym i był kanonikiem krakowskim. Ostatni z pośród braci Jana Pawła, Wojciech (+1837) był dziedzicem rodowego majatku w Prawutynie i marszałkiem zwiahelskim (nowograd-wołyńskim) [1]. Dzieje rodu Woroniczów, jak wielu innych, były skomplikowane. Janusz Woronicz, syn Wojciecha, bratanek Jana Pawła, pisał iż należeli oni do rodziny szlacheckiej “znanej od dawna ze swego przywiązania do religii rzymskokatolickiej według obrządku wschodniego, czyli unickiego, nie mniej jak ze swego patriotycznego poświęcenia” [2].

2. RODAK ZIEMI OSTROGSKIEJ

Z okolic Ostroga pochodzi trzech wybitnych Polaków: Juliusz Słowacki, który przyszedł na świat w 1809 roku w Krzemieńcu; ks. Hugo Kołłątaj, który urodził się w 1750 roku w Dederkałach; i ks. abp Jan Paweł Woronicz, który 250 lat temu, 28 czerwca 1757 roku, przyszedł na świat w małej wiosce Brodów nieopodal Ostroga nad Horyniem. Jego rodzicami byli Piotr h. Pawęż, dzierżawca Brodowa i Tajkur i Magdalena z Jackowskich h. Gozdawa.

W wieku ośmiu lat Jan Paweł Woronicz zaczął pobierać nauki w szkole Księży Jezuitów w Ostrogu. Po jej ukończeniu wstąpił w tym mieście do zakonu jezuitów w dniu 5 września 1770 roku i odbył dwuletni nowicjat. Tutaj ukończył roczny kurs retoryki w latach 1772-1773. Po kasacie zakonu pozostał w Ostrogu i w latach 1773-1781 poświęcił się pracy nauczycielskiej w szkole pojezuickiej w Ostrogu pozostającej pod zarządem Komisji Edukacji Narodowej.

3. KAPŁAN, KAZNODZIEJA I PASTERZ

Po kasacie zakonu jezuitów studiował w Akademii Wileńskiej, uzyskując doktorat obojga praw. Od 1781 r. J.P. Woronicz przebywał w Warszawie. W latach 1783-1784 studiował teologię w Seminarium Św. Krzyża w Warszawie. Święcenia kapłańskie przyjął w 1784 w Warszawie. W tym samym roku uzyskał probostwo w Liwie na Podlasiu. W 1791 r. zrezygnował z probostwa liwskiego i został audytorem kurii biskupiej chełmskiej w Warszawie. Od 1794 r. kanonik chełmski. Po rozbiorach kanonik warszawski i włocławski. W latach 1800-1802 był proboszczem w Kazimierzu Dolnym. Od 1803 r. proboszcz w Powsinie k. Warszawy. Od 1809 dziekan kapituły warszawskiej. Doszedł do najwyższych godności kościelnych. Od 1815 r. był biskupem krakowskim – konsekrowany w 1816 roku. Od 1828 r. arcybiskupem warszawskim i prymasem Królestwa Polskiego. Utrzymywał bliskie kontakty z jezuitami białoruskimi i starał się o ich sprowadzenie do Krakowa i oddanie im Seminarium Diecezjalnego.

Jan Paweł Woronicz zasłynął jako kaznodzieja. Dorobek kaznodziejski J.P. Woronicza przedstawił ks. Kazimierz Panuś w pracy pt. “Kaznodziejstwo w katedrze krakowskiej”, cz. 2: “Okres Niewoli Narodowej 1795-1918”, Kraków 1995 [3]. Pod kierunkiem tegoż profesora na seminarium z Homiletyki Papieskiej Akademii Teologicznej w Krakowie powstała też praca magisterska ks. Andrzeja Jelenia pt. “Homilie Jana Pawła Woronicza” (Kraków 1994). Dorobek kaznodziejski J.P. Woronicza ks. K. Panuś podzielił na trzy grupy: a) nauki parafialne, b) kazania przygodne, mowy pogrzebowe i przemówienia okolicznościowe, c) homilie, które wygłosił jako biskup [4].

Jan Paweł Woronicz był zwolennikiem prowidencjalizmu – w swojej twórczości wielokrotnie podkreślał, że dziejami ludzkości i poszczególnych narodów kieruje Boża Opatrzność. J.P. Woronicz wskazywał swoim rodakom, że drogą do odmiany losu zniewolonej Ojczyzny jest odwołanie się do Miłosierdzia Bożego, czynienie pokuty i nawrócenie.

Franciszek Wężyk w czasie uroczystości pogrzebowych powiedział: “Długi czas zejdzie nim polskie serca, tak rzewna i pełna treści pokrzepi wymowa!” [5].

4. POETA – CZŁONEK ELITY KULTURALNEJ I POLITYCZNEJ

Poezja stanowiła bardzo ważną część życia i twórczości Jana Pawła Woronicza. Jako poeta pozostawał pod wpływem sentymentralizmu, pisał sielanki chwaląc uroki życia na wsi, ale główną część jego twórczości stanowią poezja patriotyczno-religijna i poematy z dziejów narodu. Jego najważniejsze utwory to: “Pieśni wiejskie”, “Zjawienie Emilki”, “Świątynia Sybilli” i “Hymn do Boga” [6].

Oprócz godności kościelnych Jan Paweł Woronicz piastował wiele funkcji społeczno-kulturalnych i politycznych. Podczas insurekcji kościuszkowskiej w 1794 r. był komisarzem Komisji Porządkowej Księstwa Mazowieckiego. Od 1800 r. J.P. Woronicz był członkiem Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Od 1808 r. był członkiem Rady Stanu i od 1810 r. uczestnikiem Sekcji Spraw Wewnętrznych i Obrządków Religijnych. Był senatorem Królestwa Polskiego.

Jan Paweł Woronicz jako kapłan, kaznodzieja i pasterz oraz jako poeta i członek ówczesnej elity kulturalnej i politycznej należy niewątpliwie do grona najznakomitszych Polaków przełomu XVIII i XIX wieku.

5. KERYGMAT NARODOWY I PATRIOTYCZNY

Jedną z najnowszych prac poświęconych myśli Jana Pawła Woronicza jest książka ks. Józefa Szczypy pt. “Jan Paweł Woronicz: kerygmat narodowy i patriotyczny”. Jej autor zarysowuje tło ideologiczne, analizuje myśl Prymasa doby Królestwa Polskiego, wysuwa wnioski praktyczne z niej wynikające oraz ocenia jej aktualność. Według ks. Józefa Szczypy “nauka o narodzie [Jana Pawła Woronicza] odegrała przemożną rolę w dziejach polskiej myśli XIX i XX wieku” [7].

Jan Paweł Woronicz nazywa ojczyznę “korabem jestestwa” – często używając popularny topos ojczyzny-okrętu. Woronicz był zwolennikiem sprowadzenia na Wawel szczątków dwóch polskich bohaterów narodowych: księcia Józefa Poniatowskiego i generała Tadeusza Kościuszki. Nad ich trumnami wygłosił płomienne kazania, a same pogrzeby stały się wielkimi manifestacjami patriotycznymi. Już te fakty pokazują, iż Woronicz ma swój niemały wkład w historię Polski. W krakowskim Pałacu Biskupim, w 1816 r. biskup poeta Jan Paweł Woronicz stworzył muzeum o charakterze patriotyczno-dydaktycznym. Dziś jednak oprócz historyków i badaczy literatury niewielu ludzi wie o dorobku literackim, społecznym, politycznym biskupa Woronicza.

6. SŁOWIANOFILSTWO I PANSLAWIZM

W swoisty mesjanizm Jana Pawła Woronicza wpisują się jego poglądy słowianofilskie przechodzące w panslawizm. W tym czasie panował mit sarmacki, który głosił że szlachta polska, litewska i ruska pochodziła ze wspólnego pnia i stanowi jeden wolny naród równych sobie “panów-braci”. J.P. Woronicz w utworze “Assarmont” starał się dotrzeć do początków hipotetycznej Słowiańszczyzny. Słowian wywodził od “sławy”, a nie od “słowa”. Za tym wyborem pójdą późniejsi słowianofile epoki Jana Kollára, Zoriana Dołęgi Chodakowskiego czy ks. Michała Stanisława Głowackiego “Świętopełka”.

Likwidacja Księstwa Warszawskiego i porażka nadziei pokładanych na Napoleona niejako ukazały narodowi polskiemu kolejną misję do spełnienia. Było nią, według J.P. Woronicza, odgrywanie inspirującej roli w ramach Cesarstwa Rosyjskiego. Opierając się na terminologii filozoficznej, Woronicz podkreślał, że tak jak osoba ludzka jest złożona z ciała i materii, tak również analogiczny związek istnieje pomiędzy narodem polskim i rosyjskim. Polska jest duchem, Rosja zaś potęgą materialną. Dzięki Rosji stanie się możliwe stopniowe odzyskanie wolności przez Polskę. Wzajemna współpraca winna zaowocować powstaniem na Wschodzie “ostoi wolności, pokoju i chrześcijańskiego układu życia społecznego” (J. Szczypa).

W kazaniu podczas Sejmu Nadzwyczajnego w 1812 r. J.P. Woronicz wołał: “Boże Patriarchów szeroko władnego w świecie rodu Słowiańskiego, daj im [tzn. narodom] uczuć wysokie w twych wyrokach przeznaczenie, które od ich wzajemnej zgody, szacunku, przyjaźni i miłości braterskiej zawisło. A następnie, jeśli ta cała jednoszczepna rodzina nasza do nowych dziwów [tzn. cudów] twej opatrzności należeć ma, umórz między nami wszystkie nasiona dawnych poróżnień, obcą ręką zawistnie zasianych” [8].

J.P. Woronicz często podkreślał, zwłaszcza w swoich kazaniach, słowiańskie pochodzenie Polaków i szczególną rolę Polski, którą wyznaczył jej sam Bóg. Słowianofilstwo łączył z mesjanizmem. Chrzest Polski uważał wręcz za przymierze zawarte z Bogiem. Ważne dla niego były też wspólne wartości Europy, a mianowicie chrześcijaństwo z tradycją biblijną i antyk grecko-rzymski. To są filary, na których nadal opiera się wspólne europejskie dziedzictwo.

Pokutuje do dziś niesłuszna opinia, że Jan Paweł Woronicz to postać kontrowersyjna, głównie z powodu kompromisowej postawy wobec zaborców, panslawizmu oraz faktu, iż koronował cara Mikołaja I na króla Królestwa Polskiego. Panslawizm zazwyczaj był w Polsce mocno krytykowany i nie cieszył się popularnością.

Pokłosie 250. rocznicy urodzin Jana Pawła Woronicza (zakończenie)

Herb Herburt

7. RECEPCJA JANA PAWŁA WORONICZA NA UKRAINIE

Z inicjatywy mieszkańców Ostroga i Towarzystwa Naukowo-Krajoznawczego “Spadszczyna” (tzn. “Dziedzictwo”) w 1994 roku z okazji kolejnej rocznicy śmierci J.P. Woronicza umieściliśmy w prezbiterium kościoła tablicę memorialną ku jego czci. Nie mieliśmy wtedy w kościele ani ławek, ani posadzki...

Jana Pawła Woronicza wspominają okolicznościowe publikacje Petra Andruchowa [9] i Mykoły Mańka [10]. Poza tym postać Jana Pawła Woronicza jest mało znana na Ukrainie. Biogramy J.P. Woronicza łatwiej znaleźć w języku rosyjskim niż ukraińskim.

W Centralnym Państwowym Archiwum Historycznym Ukrainy w Kijowie znajduje się zespół (fond) 252 “Woroniczowie” podzielony na 13 spraw obejmujący dokumenty z lat 1556-1868. Może ktoś z młodych naukowców czy studentów zechciałby przebadać te zbiory i przybliżyć nam dzieje tego słynnego rodu w Historii Ukrainy i Polski. Apeluje w tej sprawie, podobnie jak kiedyś w sprawie “Kroniki Ostrogskiego Kościoła Farnego”.

8. 250. ROCZNICA URODZIN JANA PAWŁA WORONICZA

Główne obchody 250. rocznicy urodzin Jana Pawła Woronicza odbyły się w parafii pw. św. Elżbiety w Warszawie-Powsinie w dniu 28 czerwca 2007 roku. Z tej racji, że w tych obchodach nie mógł wziąć udziału ordynariusz diecezji łuckiej J.E. Ks. Bp Marcjan Trofimiak, z jego polecenia reprezentowałem go na tych uroczystościach. Centralnym punktem uroczystości była Msza św., której przewodniczył bp Józef Zawitkowski z Łowicza. Na zakończenie uroczystej liturgii skierowałem do zebranych słowo, w którym m.in. przekazałem pozdrowienie od J.E. Ks. Bpa Marcjana Trofimiaka dla uczestników rocznicowego spotkania modlitewnego [11]. W uroczystościach w Warszawie-Powsinie wziął udział także Chór Katedry Lwowskiej im Jana Pawła II [12].

ks. Witold Józef Kowalów

 

Dodatek:

Znane cytaty z Jana Pawła Woronicza [13]:

“Cnota waszym żywiołem, a rzemiosłem słowa!” (Assarmot, 1805)

Woronicz o Franciszku Karpińskim: “Poeta serca” (“Rozprawa o pieśniach narodowych”, 1803)

“Troja na to upadła, aby Rzym zrodziła” (“Świątynia Sybilli”, IV, 1795-1800).

“Więc, gdy nie możesz karać bez przyczyny,

Los nasz być musi płodem własnej winy” (“Hymn do Boga”, 1805)

 

Przypisy:

[1] Zob. Kazimierz PUŁASKI, “Kronika polskich rodów szlacheckich Podola, Wołynia i Ukrainy. Monografie i wzmianki”, t. II, Wstęp, opracowanie tekstu, przypisów oraz indeksu Tadeusz Epsztein i Sławomir Górzyński, Warszawa 2004, s. 263-285.

[2] Cyt. za: Jan Paweł WORONICZ, “Pisma wybrane”, opracowały Małgorzata Nesteruk i Zofia Rejman, Wrocław-Warszawa-Kraków 2002, s. V.

[3] Zob. Ks. Kazimierz PANUŚ, “Kaznodziejstwo w katedrze krakowskiej”, cz. 2: “Okres Niewoli Narodowej 1795-1918”, Kraków 1995, s. 60-78.

[4] Tamże, s. 66-67.

[5] Zob. [Franciszek WĘŻYK], “Przemowa Franciszka Wężyka wyrzeczona w Krakowie dnia 8 stycznia 1830 roku przy wyprowadzeniu zwłok Woronicza z pałacu biskupów na zamek”, [w:] Jan Paweł WORONICZ, “Kazania tudzież nauki parafialne”, wyd. III, Kraków 1845, s. I-XI, s. III.

[6] Zob. Jan Paweł WORONICZ, “«Świątynia Sybilli» i inne utwory”, Kraków 2002; Zofia REJMAN, “Jan Paweł Woronicz, poeta i kapłan”, Chotomów 1992. Rec.: Elżbieta Z. WICHROWSKA, “Kim był Jan Paweł Woronicz?”, [w:] “Nowe Książki” 1993 nr 4, s. 40.

[7] Zob. Ks. Józef SZCZYPA, “Jan Paweł Woronicz. Kerygmat narodowy i patriotyczny”, Lublin 1999, s. 12.

[8] Cyt. za: ks. Józef SZCZYPA, op. cit., s. 90.

[9] Zob. Петро АНДРУХОВ. “Волинь: події, імена, джерела”. – Остріг, 1996. – С. 124-125.

[10] Zob. Микола МАНЬКО. “Ідеї єдності і братства. Ян-Павел Воронич (1757-1829)” // “Життя і Слово”. – 1993. ч. від 6 лютого.

[11] Zob. Ks. Witold Józef KOWALÓW, “Biskup i poeta. Słowo podczas uroczystości w Warszawie-Powsinie z okazji 250. rocznicy urodzin ks. arcybiskupa Jana Pawła Woronicza (1757-1829)”, [w:] “Wołanie z Wołynia” nr 4 (77) z lipca-sierpnia 2007 r., s. 10.

[12] Zob. Joanna PACAN, “Chór Katedry Lwowskiej im. Jana Pawła II w Warszawie”, [w:] “Kurier Galicyjski” nr 1 (43) z 15 sierpnia 2007 r., s. 15.

[13] Zob. http://pl.wikiquote.org/wiki/Jan_Pawe%C5%82_Woronicz

 

 

Literatura:

Jan Paweł WORONICZ, “Kazania tudzież nauki parafialne”, wyd. III, Kraków 1845.

Jan Paweł WORONICZ, “Pisma wybrane”, wstęp, wybór i komentarz Małgorzata Nesteruk i Zofia Rejman, Warszawa 1993, 803 s.

Jan Paweł WORONICZ, “Pisma wybrane”, opracowały Małgorzata Nesteruk i Zofia Rejman, Wrocław-Warszawa-Kraków 2002, 254 s. + LXXXVI s.

Jan Paweł WORONICZ, “Pisma wybrane”, wstęp i komentarze Zofia Rejman, Wrocław 2003.

Jan Paweł WORONICZ, “«Świątynia Sybilli» i inne utwory”, Kraków 2002.

 

Ignacy CHRZANOWSKI, “Idea mesjaniczna Woronicza”, [w:] “Studia staropolskie. Księga ku czci A. Brücknera, Kraków 1928, s. 664-666.

Piotr CZARTORYSKI-SZILER, “Jeremiasz polski”, [w:] “Nasz Dziennik” nr 149 (2862) z 28 czerwca 2007 r.

Joanna GORZELANA, “Stylizacja biblijna w poemacie «Lech» Jana Pawła Woronicza”, [w:] “Świat Słowian w języku i kulturze: językoznawstwo”, red. Ewa Komorowska, Agnieszak Krzanowska, Szczecin 2005, s. 87-90.

Ks. Witold Józef KOWALÓW, “Biskup i poeta. Słowo podczas uroczystości w Warszawie-Powsinie z okazji 250. rocznicy urodzin ks. arcybiskupa Jana Pawła Woronicza (1757-1829)”, [w:] “Wołanie z Wołynia” nr 4 (77) z lipca-sierpnia 2007 r., s. 10.

Ks. Jan KRACIK, “Rekolekcje biskupa Jana Pawła Woronicza dla kleryków krakowskich w 1820 roku”, [w:] “Folia Historica Cracoviensia”, t. 2: 1994, s. 87-91.

Joanna PACAN, “Chór Katedry Lwowskiej im. Jana Pawła II w Warszawie”, [w:] “Kurier Galicyjski” nr 1 (43) z 15 sierpnia 2007 r., s. 15.

Ks. Kazimierz PANUŚ, “Bóg i historia w kazaniu J.P. Woronicza, wygłoszonym 3 maja 1807 roku”, [w:] “Analecta Cracoviensia” t. 25: 1993, s. 325-331.

Ks. Kazimierz PANUŚ, “Kaznodziejstwo w katedrze krakowskiej”, cz. 2: “Okres Niewoli Narodowej 1795-1918”, Kraków 1995.

Ks. Kazimierz PANUŚ, “Obraz J.P. Woronicza w świetle kazań i mów wygłoszonych w czasie jego pogrzebu – przyczynek do dziejów polskiego kaznodziejstwa funebralnego”, [w:] “Współczesna Ambona”, cz. I – 1: 1994, s. 153-162, cz. II – 2: 1994, s. 160-165.

Kazimierz PUŁASKI, “Kronika polskich rodów szlacheckich Podola, Wołynia i Ukrainy. Monografie i wzmianki”, t. II, Wstęp, opracowanie tekstu, przypisów oraz indeksu Tadeusz Epsztein i Sławomir Górzyński, Warszawa 2004.

Zofia REJMAN, “Jan Paweł Woronicz, poeta i kapłan”, Chotomów 1992. Rec.: Elżbieta Z. WICHROWSKA, “Kim był Jan Paweł Woronicz?”, [w:] “Nowe Książki” 1993 nr 4, s. 40.

Paweł SUDER, “Wyrazy złożone w poezji Jana Pawła Woronicza”, [w:] “Studia i Materiały Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Zielonej Górze. Filologia Polska”, t. 31: 1990, s. 207-218.

Ks. Józef SZCZYPA, “Jan Paweł Woronicz. Kerygmat narodowy i patriotyczny”, Lublin 1999.

Elżbieta Z. WICHROWSKA, “Powrót Woronicza”, [w:] “Nowe Książki” 1994, nr 6, s. 22.

Wokół filmu o Biskupie Woroniczu”. Z Markiem Tkaczem, autorem scenariusza i reżyserem filmu pt. “Jan Paweł Woronicz – człowiek trudnych czasów” rozmawiała Teodozja Placzke, [w:] “Wiadomości Powsińskie” nr 11 (39) z listopada 2004. //

http://www.sanktuarium-powsin.mkw.pl/Archiwum_W_P/WP39.html

F. WORONIECKI, “Ks. prymas Jan Paweł Woronicz i jego słowianofilstwo”, [w:] “Przegląd Historyczny” 1913, nr 17.


Петро АНДРУХОВ. “Волинь: події, імена, джерела”. – Остріг, 1996. – С. 124-125.

Манько Микола. “Ідеї єдності і братства. Ян-Павел Воронич (1757-1829)” // “Життя і Слово”. – 1993. ч. від 6 лютого.

 

[“Wołanie z Wołynia” nr 6 (79) z listopada-grudnia 2007 r., s. 31-37.]

 

Święta

Piątek, I Tydzień Adwentu
Rok C, I
Dzień Powszedni albo wsp. św. Mikołaja, biskupa

Sonda

Kiedy powinna być Msza Święta wieczorna w czasie wakacji?

Powinna być o godzinie 18:00

Powinna być o godzinie 19:00

Jest to dla mnie bez różnicy


Licznik

Liczba wyświetleń:
10302464

Statystyki

Zegar